Η βυζαντινή αυτοκρατορία στο απόγειο της δύναμής της: πολιτική και πολιτισμός στα χρόνια των Μακεδόνων - 4. Η μνημειακή ζωγραφική (τοιχογραφίες και ψηφιδωτά)

Αποκτώντας μια πρώτη γενική ιδέα για το θέμα

Στον κόμβο του τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, το διάγραμμα του μαθήματος Βυζαντινή Αρχαιολογία μπορεί να σας βοηθήσει. http://eclass.uoa.gr/modules/document/file.php/ARCH396/Didaktiko%20yliko/PanagiotidouKalopisi_mathimataHOMEPAGE.htm#p05

Πηγαίνετε στη Μεσοβυζαντινή Περίοδο και διαβάστε τα εισαγωγικά στοιχεία και τις γενικές παρατηρήσεις (όχι τα συγκεκριμένα μνημεία) για τη ζωγραφική της περιόδου που μας ενδιαφέρει. Κρατήστε σημειώσεις.

Ανάλογες γενικές πληροφορίες μπορείτε να βρείτε και στην ιστοσελίδα του Ιδρύματος Μείζονος Ελληνισμού: http://www.ime.gr/chronos/09/gr/pl/1025/t/main/t17.html και http://www.ime.gr/chronos/09/gr/pl/1025/t/index.html

Με βάση όλα τα παραπάνω, φτιάξτε έναν κατάλογο με τα δέκα σημαντικότερα παραδείγματα μνημείων από τη βυζαντινή επικράτεια, στα οποία διασώζεται ζωγραφικός διάκοσμος (προσοχή στις χρονολογίες).

Παρατηρώντας προσεκτικά και συγκρίνοντας τις ζωγραφικές παραστάσεις

Για μια γενική εισαγωγή στο θέμα, μπορείτε να διαβάστε το άρθρο με τίτλο “Η βυζαντινή τέχνη” στο περιοδικό “Αρχαιολογία και Τέχνες” (http://www.archaiologia.gr/αρχείο-τευχών/?fc=1138&is=1637): βρίσκετε το τεύχος 56 και κατεβάζετε σε μορφή pdf το αρχείο/ σας ενδιαφέρουν κυρίως οι σελίδες 2-9, με έμφαση στην παρατήρηση των φωτογραφιών).

Προσέξτε επίσης ιδιαίτερα ψηφιδωτά και τοιχογραφίες, όπως τα ακόλουθα:

- στην αψίδα της Αγίας Σοφίας Κωνσταντινούπολης (http://www.ime.gr/chronos/09/gr/pl/867/t/main/t10b.html ),

- στον τρούλο της Αγίας Σοφίας Θεσσαλονίκης (http://www.ime.gr/chronos/09/gr/pl/867/t/main/t10d.html),

- στον Όσιο Λουκά Βοιωτίας (http://www.ime.gr/chronos/09/gr/pl/1025/t/main/t16b.html),

- στη Νέα Μονή Χίου (http://www.ime.gr/chronos/09/gr/pl/1025/t/main/t16c.html).

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον αυτή την περίοδο παρουσιάζει η περιοχή της Καππαδοκίας:

δύο σπουδαία μνημεία από την περιοχή, με πολύ ενδιαφέρουσας ζωγραφική διακόσμηση είναι η Tokali Kilise στην κοιλάδα των Κοράμων και ο η Εκκλησία του Νικηφόρου Φωκά. Αναλυτική παρουσίασή τους μπορείτε να βρείτε στο: http://byzantium.arch.uoa.gr/kappadokia/main.htm (επιλέγετε τα “Καππαδοκικά μνημεία με σωζόμενη μαρτυρία χορηγίας” και από εκεί τα μνημεία Μ0004 και Μ0018).

Νομίζετε ότι η τεχνική (τοιχογραφία ή ψηφιδωτό) επηρεάζει το τελικό αποτέλεσμα; Με ποιον τρόπο; Ξεχωρίζετε εύκολα μία τοιχογραφία από ένα ψηφιδωτό; Σχολιάστε ό,τι σας ελκύει το ενδιαφέρον.

Επιλέξτε μια χαρακτηριστική παράσταση από τον Όσιο Λουκά και μία από τη Νέα Μονή. Παρατηρήστε προσεκτικά και εξηγήστε ποιες βασικές διαφορές διαπιστώνετε ως προς την τεχνοτροπία.

Μια ενδιαφέρουσα παρατήρηση: Τι διαπιστώσατε; Ποια από τα παραπάνω μνημεία συνδέονται με κάποιον τρόπο με συγκεκριμένους αυτοκράτορες; Με ποιους;

Η απεικόνιση αυτοκρατόρων στη μνημειακή ζωγραφική

Για το συγκεκριμένο θέμα, μια πινακοθήκη με πορτραίτα αυτοκρατόρων αποτελεί η Αγία Σοφία Κωνσταντινούπολης. Πιο στενά με την περίοδο που μας ενδιαφέρει συνδέεται η προσωπογραφία της αυτοκράτειρας Ζωής και του Κωνσταντίνου Μονομάχου.

Παρατηρήστε προσεκτικά τη φωτογραφία: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Empress_Zoe_mosaic_Hagia_Sophia.jpg

Προσπαθήστε τώρα να περιγράψετε, όσο λεπτομερέστερα μπορείτε, το ψηφιδωτό, αλλά και να το σχολιάσετε (π.χ. ποιος νομίζετε ότι είναι ο ρόλος ενός τέτοιου πορτραίτου μέσα στην Αγία Σοφία;)

Επιλέγοντας και μελετώντας τα χαρακτηριστικότερα μνημεία

Οι πιθανές επιλογές σας είναι πολλές, δεν πρέπει όμως να ξεπεράσουν τις τρεις. Με βάση όσα διαβάσατε και είδατε στις προηγούμενες δραστηριότητες, επιλέξτε τα τρία μνημεία που θεωρείτε περισσότερο ενδιαφέροντα (φροντίστε να βρίσκονται μέσα στο χρονολογικό πλαίσιο που ορίστηκε, δηλαδή 867-1081/ προσοσχή όταν δεν υπάρχουν συγκεκριμένες χρονολογίες και γίνεται αναφορά σε αιώνες!).

Καταγράψτε τα μνημεία που επιλέγετε:

_____________________________________________________________________________

Για τη μελέτη:

Χρισιμοποιήστε τους συνδέσμους που δόθηκαν στη 2η δραστηριότητα.

Προσοχή! Από όλες τις παραπάνω ιστοσελίδες, πρέπει να επιλέξετε τις πληροφορίες που συνδέονται με τη ζωγραφική διακόσμηση των μνημείων που μελετάτε.